Populacja jerzyków w Wielkiej Brytanii spadła o 68% w latach 1995–2003. Gatunek ten znalazł się w centrum coraz gorętszej dyskusji o tym, jak polityka miejska może służyć zarówno ludziom, jak i dzikiej przyrodzie. Przyrodnicy przekonują, że montaż tzw. Cegieł dla jerzyków („swift bricks”) – pustych cegieł z niewielkimi otworami wlotowymi – mógłby zapewnić bezpieczne miejsca lęgowe dla tych ptaków wpisanych w Wielkiej Brytanii na czerwoną listę. Tanie, trwałe i niewymagające konserwacji rozwiązanie bywa określane mianem „banalnie prostego rozwiązania”.
Jakub Kronenberg, Erik Andersson i Chris Sandbrook przeanalizowali debatę dotyczącą obowiązkowego stosowania takich cegieł we wszystkich nowych budynkach mieszkalnych przez pryzmat sprawiedliwości międzygatunkowej. Kampania nabrała rozmachu po wystąpieniu aktywistki Hannah Bourne-Taylor, która w 2022 roku w swoim „Feather Speech” symbolicznie oddała głos jerzykom. Jej petycja zebrała niemal 110 tysięcy podpisów, co zobligowało parlament do debaty nad tym, czy cegły dla jerzyków powinny być obowiązkowe we wszystkich nowych inwestycjach mieszkaniowych.
W brytyjskim Parlamencie pojawiło się rzadkie ponadpartyjne poparcie dla tego pomysłu. Posłanka Partii Zielonych Caroline Lucas nazwała obowiązek montażu cegieł „symbolem uznania naszej głębszej współzależności”, natomiast poseł konserwatystów Robert Courts podkreślił, że ludzie mają wobec jerzyków zobowiązania, skoro te przystosowały się do życia obok nas. Niektórzy parlamentarzyści postulowali wręcz rozszerzenie wymogów na inne typy budynków oraz rozbudowy istniejących domów.
Rząd jednak sprzeciwił się legislacji, argumentując, że lokalne władze i deweloperzy powinni decydować o „proporcjonalnych” działaniach w zależności od kontekstu. Ministrowie włączyli cegły dla jerzyków do istniejących ram, takich jak Krajowe Ramy Polityki Planistycznej czy przepisy o „zysku netto dla bioróżnorodności” (biodiversity net gain) – mechanizmu, który według krytyków jest zbyt ogólny, by chronić gatunki o bardzo specyficznych potrzebach siedliskowych.
Stawką jest jednak coś więcej niż przyszłość jednego gatunku. Debata obnaża napięcie między technokratycznym podejściem do bioróżnorodności a postulatami sprawiedliwości międzygatunkowej, która domaga się uznania interesów i sprawczości nieludzi w procesie planowania. Hannah Bourne-Taylor dostrzegała sprawczość i reprezentację jerzyków. Parlamentarna dyskusja odzwierciedlała natomiast szerszą perspektywę społeczną: liczne wyrazy zachwytu nad cudami natury, jak postrzegane są jerzyki, lecz niewiele miejsca dla sprawiedliwości i uznania ich praw. Choć debatę zapoczątkowała aktywistka, która rościła sobie prawo do „oddania głosu” ptakom, w formalnym procesie politycznym kwestie reprezentacji i sprawczości szybko zeszły na dalszy plan. Polityczna dyskusja o wprowadzeniu obowiązku stosowania cegieł dla jerzyków – a tym samym o normalizowaniu współzamieszkiwania ludzi i nieludzi – została zdominowana przez ludzką perspektywę dzielenia przestrzeni.
Politycy generalnie przychylnie patrzyli na ideę wspólnego życia z jerzykami, ale część z nich była sceptyczna wobec normalizowania tego poprzez prawo, obawiając się, że mogłoby to zostać przełożone na obowiązek uznania i zaspokajania potrzeb nieludzi. Szersze wprowadzenie do debaty argumentów dotyczących reprezentacji i sprawczości przyrody – zwłaszcza tych zakorzenionych w nie-zachodnich i nieantropocentrycznych systemach wartości – mogłoby zwiększyć szanse na ich uwzględnienie w polityce. Podobnie, poszerzenie dyskusji o rozwiązaniach opartych na przyrodzie i zysku netto dla bioróżnorodności tak, by obejmowały komponenty niebiologiczne i interesy nieludzi, mogłoby sprawić, że infrastruktura budowana przez człowieka stanie się mniej szkodliwa dla innych istot.
Na razie cegły dla jerzyków pozostają rozwiązaniem fakultatywnym – symbolem rozdźwięku między społecznie pożądanymi widocznymi działania na rzecz bioróżnorodności a niechęcią rządu do ustanawiania prawa chroniącego przyrodę w środowisku zurbanizowanym.
Pełen artykuł w otwartym dostępie: Kronenberg, J., Andersson, E., Sandbrook, C. (2025). If a swift could fight for their existence with words: Nonhuman interests and politics. npj Urban Sustainability, 5(1), 70.
Materiał źródłowy: Jakub Kronenberg
Redakcja: dr hab. Edyta Łaszkiewicz, prof. UŁ
